— Unë, edhe sot e kësaj dite, nuk e besoj atë që më ndodhi në dimrin e idhët të atij viti.
— E ke histori të dëgjuar apo të ka ngjarë ty? - e ndërpreva rrëfyesin.
— Më ka ndodhur, - tha Toma dhe zgjati para nesh duart e tij si putra ariu, - ja, me këto duar gjysëm të ngrira, unë e Zefi i zbuluam nga dëbora.
Duart e Tomës u drodhën dhe ai, për të mos humbur burrërinë, i fshehu poshtë tryezës. Duart i fshehu, por prej syve s’qe i zoti t’i shmangte lotët. Dhe ashtu, i tronditur nga ç’i shikoni sytë e mendjes, nisi të flasë si i përhumbur.
— Unë e Zefi u nisëm pas gjurmëve të lëna mbi dëborë. Gjurmët na humbën në hyrje të fshatit, tek ura e madhe ku bëjmë sot gërmime arkeologjike. Që këtej me telegraf çuam haber se ata, burrë e grua, s’kishin mbërritur. Edhe ata andej kishin dalë edhe ne këtej. Mjafton t’i gjenim gjallë. Nusja, Havaja, ishte nga fshati ynë, e bija e Remzi Zakës, dhëndrri, Alikoja qe nga fshati tjetër.
Njiheshim, se të dy fshatrat tona ishin si dy lagje. Ne kishim nxjerrë tre barinjtë e stanit dhe te gjithë ishim e mendje të ngritur e me frikë. Të gërmosh nën dëborë nuk është siç gërmojmë në ekspeditë, kur na bërtet zotrote. Me kujdes çuna! Dëbora është e frikshme, të ngjeth mishtë kur e di që nën të flenë të vdekur njerëzit e tu. Një minutë vonesë e të duket se i ke vrarë ti, me dorën tënde. Bëhesh fajtor për hiçgjë e të rëndon në shpirt tërë jetën. Nejse, shyqyr që njeriu është i fortë dhe i çuditshëm, se, për besë, kjo që po rrëfej unë tashti, s’është histori për t’u rrëfyer e për të kaluar kohën, - tha Toma dhe heshti.
Ishim bërë kureshtarë, por ama, as nuk mund ta nxitnim Tomën të fliste. Tomën e kishim punëtor të specializuar mirë për gërmimet arkeologjike dhe ia njihja mirë dorën e papërtuar e të kujdesshme, kur binte me reliket, ia njihja dhe shpirtin e tij të çuditshëm, aty të qetë, aty të trazuar, aty gur apo mermer, aty shtuf, që të shkërmoqet në dorë, aty të ndjeshëm e të prekshëm me një sedër gati fëminore.
Heshtja jonë, ose më mirë të themi, pritja jonë e gjatë, sikur ia përkëdheli sedrën dhe ai vazhdoi si me përtesë.
— Zefi tha të ktheheshim kur mbërritëm tek arat, që atë vit qenë mbjellë me grurë. Arat ishin të fshatit matanë, pra, ne si të huaj, kishim dalë tej zonës sonë. Po të ktheheshim, s’do më thoshte gjë kush, po s’di pse nuk e dëgjova Zefin i cili me siguri do të qe trembur për vete dhe për mua. Se për t’u trembur qenë ato ditë. Syri s’të shihte as tokë, as gur, as qiell. Le yje e hënë ose diell. Jo, jo! Gjithçka e bardhë si të ishte mbledhur bota me qefin. Era e rrëmbente borën e butë dhe ia përplaste në pemë, kallkan e bënte. Pështyma binte përdhe si saçmë. Ç’të them unë i ziu se ç’dimër qe. Pleqtë nuk e mbanin mend, as me të dëgjuar, një dimër të tillë. Jo vetëm në udhë, por në përgjithësi e mira është që në ditë të tilla të mos kesh shok si Zefin. Jo se është i lig, po s’ka shumë besim dhe sikur i trembet këmba kur nuk e di se ku e vë. Zefi më shumë do veten, pastaj të tjerët. Tashti, edhe unë nuk jam kush e di çfarë.
As trim, as frikacak, por të them të drejtën, s’ma donte zemra të ktheheshim te Zefi. Do të vinte behari, do të zbuloheshin ata nga bora e shkrirë e trupi do të më mbetej mua, Zefit dhe fshatit tonë. S’do të kishim më sy e faqe; fjala vjen, edhe juve do t’ju vinte zor të më merrnit në punë kur të fillonte ekspedita, ë? Nuk do të më shikonit si vrasës? Le që as unë s’do të kisha sy e faqe të vija te ju, të nisja nga gërmimet e të nxirrja statujat. Ndërgjegjia qenka punë e ngatërruar. Vetëm kur shtrihesh në shtrat, kur e vë kokën në jastëk, njeriu bëhet gjykatës i vetes. Ndërgjegjia më vret edhe për Zefin dhe s’bëj mirë që e shaj. Njeriun duhet ta gjykosh edhe nga rrethanat. Nejse se u zgjata ca. Vazhduam të ecnim. Unë para e Zefi pas, i gatshëm që të kthehej se, si të thuash ecnim nëpër errësirën e bardhë, për të gjetur një burrë e një grua, por ama ecnim edhe drejt vdekjes sonë.
Dhe njeriu, sado i fortë që të jetë, me vdekjen e ka zor të matet. Vdekja ngaherë është tinzare, sidomos vdekja e dëborës, që të mbyll sytë, të jep gjumë, të ndjell, të josh, të palos. Kishim filluar të ecnim afër njëri-tjetrit. Frikën që shikoja te Zefi fillova të ndjeja dhe unë. Sytë na qenë skuqur nga suferina, nga era me borë. Vetullat na qenë trashur e na ishin bërë si mustaqe të ngrira. Avulli që na dilte nga goja, aty për aty kthehej në flokë bore e na ngjishej në fytyrë e mezi e hiqnim me dorën e futur në dorashka. Çdo gjë ishte e kallkanosur, gjithë rrobat e trupit dukeshin sikur ishin endur, prerë e qepur me fije akulli. Zefi u pengua e ra në një pirg bore mes arës së mbjellë me grurë, që s’di si na doli përpara. Zgjata duart, mezi e ngrita Zefin dhe shtanga. Nën dëborën që kishte hapur Zefi kur qe rrëzuar, sytë më panë një këmbë të ngrirë kallkan.
Në fillim u hutova e thashë mos qe këmba e Zefit, mos qe një ëndërr gjumi e borës, por jo, Zefi i kishte të dyja këmbët.
U afrohemi dhe vumë re se ishte tamam një këmbë, veçse lakuriq, si ajo e statujave. U ula në gjunj dhe nisa të zbuloja më tej këmbën. Duart nisën të më dridheshin e në çdo lëvizje zbulonim atë që zor do të ma besoni. Po të mos ishte Zefi, unë do të kisha luajtur nga mendtë. Zefi e mblodhi i pari veten dhe u ul pranë meje e filloi të hiqte borë me të dyja duart. Meqë ishim dy vetë, sikur morëm zemër nga njëri tjetri. Syve s’doja t’u besoja, por duarve s’kisha se si të mos u zija besë. Ato zbuluan dy trupa krejt të zhveshur, si të ishin dy trupa të mermertë, po me ngjyrë të errët, mavi.
Të dy ishin kruspullosur me njëri tjetrin, sikur donin të mbronin njëri tjetrin nga të ftohtët ose nga ndonjë rrezik i pashpjegueshëm. Mezi e mbajta veten kur ua hoqa borën nga fytyra. Ishin Alikoja dhe Havaja, e bija e Remzi Zekës. Trupat e tyre ishin të plotë, nuk u mungonte asgjë veçse ishin të ngrirë kallkan, të dy të vdekur dhe të dy lakuriq. Unë pashë Zefin, Zefi më pa mua. Dhe mes nesh, aty ku ishin ngrirë burrë e grua, ngriu dhe vështrimi ynë. S’na bënin duart t’i çlironim nga ai pushtim. Le që ishte e pamundur të lëvizte dorën e njërit ose të tjetrit. S’ka skulptor që t’i bëjë ato dy statuja me atë përqafim ose shtëngim aq të veçantë, sikur donin që ndërmjet tyre të krijonin një fole të ngrohtë ose të mbronin nga acari dy zemrat e tyre që të mos ngrinin. Po pse ishin zhveshur? Kush mund t’i zhvishte ata të dy mes asaj bardhësie të pashkelur nga asnjë gjurmë? Zefi rënkoi. Atëherë unë e mblodha veten, por u tremba. U tremba ngaqë kishim një copë herë që rrinim të shtangur, pa lëvizur para atij monumenti të bardhë të dashurisë së pashpjegueshme, të asaj çudie që po më shikonin sytë.
— O Zef, ç’është kjo kështu, o Zef? - i fola dhe do të çlirohesha nga shtangia vetëm po të dëgjoja zërin e Zefit. Po ai s’lëvizte as qepallat. Në vend të tyre Zefi kishte dy saçme të akullta.
Zgjata duart dhe shkunda Zefin, e përmenda dhe i fola prapë:
— Zef, ti kap Havanë, unë Alikon dhe t’i ndajmë. Mbase i çojmë deri në fshat.
Zefi u bind. Bëmë çmos t’i ndanim, por qe e pamundur. Ata ishin ngurtësuar.
— Ja ku qenkan rrobat, - thirri Zefi. Ai kish parë midis trupave të ngrirë e pa jetë pirgun e rrobave të tyre të mbledhura si lëmsh midis gjokseve të tyre.
Mezi e nxorëm atë lëmsh rrobash. Këmisha e bardhë e Havasë, këmisha e trupit të saj ishin ngrirë dhe mezi zbuluam këmishën e dytë të Alikos, e nën të, një nga një hiqnim me zor rrobat e tjera të ngrira, derisa ramë në shtresën e tretë, të katërt, tek trikot, te bluzat, ku të ftohtët, akulli, s’kish mundur të hynte dot.
Ato i shpështollëm shpejt e shpejt e mes tyre, mbuluar me pelena, gjetëm një lëmsh të dytë me rroba që ruanin ende ngrohtësi. I hapëm dhe ato dhe ç’të shihnim? Fëmija i tyre flinte i qetë. Lëkura e tij, buzët e tij ishin të qeta, si sy fëmije që fle në gji të nënës. E mblodha me të shpejtë. Zefi më bëri shenjë të zbërtheja gunën.
— Të gjitha zbërtheji! - thirri Zefi.
Dhe unë i hapa të gjitha rrobat e trupit. Zefi ngjeshi në trupin tim fëmijën dhe m’i mbërtheu rrobat e gunën.
— Eshtë i gjallë, është i gjallë, shpejt të kthehemi! - tha Zefi e u nis nëpër shtegun që kishim lënë në të ardhur. Unë ktheva kokën dhe pashë se si bora kishte zbardhur sërish dy trupat, të të atit dhe nënës, ashtu të përqafuar, siç i kishim zbuluar më parë.
Dhimitër XHUVANI, R.I.P.
Nuk ka komente:
Posto një koment