«letra-lamtumirë»

e shkrova lamtumirën për ty në pergamen
me bojën Pelikan që mban zi për lajmin që mbart

do ta marrësh sihariqin e kobshëm
dhe do të shquash midis shkronjave
dashurinë e fshehur që vërshon
prej shtratit të zemrës
dhe i rëndon pergamenit të tultë

do të njohësh fillin e fundin e saj
dhe në fund lamtumira do të të zgjojë
prej ëndrrës prej pergameni
të njollosur me bojë të zezë

ti mund ta grisësh letrën lajmëtare
ta hollosh bojën në ujin
ku do të hedhësh copëzat e tij
por nuk do të shuash kurrë
vijat që pena gërvishti
mbi letrën e pambuktë
ku shkruhet historia
e perandorisë së dashurisë
që ndërtova larg teje
e që humbi petalet
pa arritur lulëzimin

do të vijnë të tjerë
nipër e stërnipër
që në një sirtar të vogël
nën gazetën e ditës së Shën Gjonit
do të gjejnë një ditë
copëzat e ronitura të pergamenit
që përshkruajnë perandorinë
ku unë e ti ishim zotër

do të ngjisin dhe dy gjysmat e zemrës
ku një dorë stërgjyshore shkroi dikur
emrin tim e tëndin
ngushtë e ngushtë, bashkë e pranë
si atëherë, si një herë, si kurrë më

«Parisi në shi»

Parisi në shi nuk është më Paris
ai kthehet në xhungël a savanë
dhe shiu me gjyma
i jep rreshjet e duhura tropikale
kështu ndryshon edhe fauna
dhe njerëzit si zebra e gjirafa
vërsulen hyrjeve të metrosë
si kope shtazësh të etura
drejt oazeve të pakta të shkretëtirës

Në tren, u ngrihen prej trupit
avujt e ujit të shiut
dhe xhamat tashmë të marrtë
nga bulëza të imëta avulli
kërkojnë të marrin pak frymë
kur hapen dyert si epiglote
dhe në ndalesat e rregullta të trenit
ajri i ri shkëmbehet me lagështirën
si udhëtarët tashmë të terur me dordolecë të lagur

Treni vazhdon rrugën mbi shinat e tij të thata
dhe mbi trasetë e lagura të flokëve të mi
kullojnë pika uji që rëndesa i përplas
mbi faqet e librit si lupa liliputësh
për të zmadhuar shkronja tek-tuk
e më pas për të shkrirë në një
puthjen e faqes me faqen përballë
se treni arrin tek ndalesa ku dal
dhe libri mbyll faqet e bardha ku lexohen të zezat

«fletorka»

m'i ruan fletorka
me fanatizmin e Biblës
fjalët e zemrës

Ungjilli im
i këndon perëndisë
së dashurisë

dhe Mesia e paardhur
mbete ti

«Tu es partout»

Kur zgjodha këngën tonë
(ti këtë s'e dije)
zgjodha një për dashuri të humbur.
Gabova.
Por duhej medoemos ta këndonte Edit Piafi,
duhej patjetër të ish kënga
që mbolli lot në sytë e tu
që lot s'kishin njohur kurrë.
Të preku,
e ndërsa përkthimi im i varfër i çastit
të lagte qerpikët korb të zinj
me valë të kripura loti,
diku në të ardhmen diçka na ndau
dhe kënga mori kuptim.

Prandaj, tu es partout.

«Të dua, s'të dua»

Të dua - s'të dua

Luledelja s'ka më petale
S'mbaj mend ku e ndale
Ditën kur u largove
Pasi më përvëlove
Me flakën e dashurisë
Me zjarrin e rinisë

Çdo vit pres praverën
Të gjej prapë luleshqerrën
Të vogël sa një thua
Ta pyes a të dua

Stinën kështu e nis
Me luledelen prapë e bitis
Pa ditur në të dashuroj
Duke ditur se s'të harroj
As në net vetmie
As në ditë shoqërie

Të dua - s'të dua

«Mos më lër»

Mos më lër
Duhet harruar
Gjithçka mund të harrohet
Nga ç'ka kaluar
Të harrojmë kohën
E keqkuptimeve
Dhe kohën e humbur
Duhet të dimë se si
Të harrojmë ato orë
Që me goditje 'pse'-je
Vrisnin ndonjëherë
Zemrën e lumturisë
Mos më lër

Mos më lër
Unë do të të dhuroj
Perla shiu
Të sjella nga vende
Ku shi nuk bie
Do të rrëmoj dheun
Deri pas vdekjes
Për të mbuluar trupin tënd
Me ar e me dritë
Do të ndërtoj një mbretëri
Ku dashuria do të jetë mbret
Ku dashuria do të jetë ligj
Ku ti do të jesh mbretëreshë
Mos më lër

Mos më lër
Për ty do të shpik
Fjalë të pakuptimta
Që ti do t'i kuptosh
Do të të flas
Për ata dashnorët
Që dy herë panë
Zemrat e tyre të përflaken
Do të të tregoj
Historinë e atij mbretit
Që vdiq ngaqë
S'mundi të të takonte
Mos më lër

Mos më lër
Shpesh kemi parë
Të shpërthejë zjarri
I një vullkani të lashtë
Që e dinim tepër plak
Duket se ka
Dhe toka të zhuritura
Që japin më shumë drithë
Sesa një prill i mbarë
Dhe kur mbrëmja bie
Edhe e kuqja dhe e zeza
Martohen bashkë
Që qielli të flakërojë
Mos më lër

Mos më lër
Më nuk do të qaj
Më nuk do të flas
Do të fshehem atje
Duke të parë
Tek kërcen e buzëqesh
Duke të dëgjuar
Tek këndon e qesh
Më lër të bëhem
Hija e hijes tënde
Hija e dorës tënde
Hija e qenit tënd
Mos më lër
Mos më lër
Mos më lër
Mos më lër

Zhak BREL

Stina e armëve

Ditët e fundit kam lexuar librin Stina e armëve të Petro Markos. Ky libër vërtetoi edhe një herë respektin që kam për autorin, prej të cilit nuk kam lexuar shumë, por që, ç'kam lexuar, e kam pëlqyer. Më pëlqejnë në radhë të parë temat të cilat ai trajton: tema të thjeshta, të gjetura dhe të ushqyera ndër popull, ashtu siç janë, me të mirat dhe me të këqiat e tyre. Së dyti, më pëlqen pikëpamja e tij e larmishme dhe levarashe, e cila, fare lehtësisht, të vendos në vendin e një malësori mirditor, të një labi, të një të reje intelektuale, të një bashkëpunëtori nazi-fashist, etj.. Pikërisht kështu ndodhi me librin e porsapërfunduar, nëpërmjet së cilit munda sërish të vlerësoja luftën për Çlirimin e Shqipërisë.

Nuk dua të thellohem në ngjarjet që trajtohen në libër, por më bënë përshtypje aftësitë përshkruese të shkrimtarit, i cili jepte përshtypjen se i njihte vendet që përshkruante me hollësi marramendëse. Nuk di sa të vërteta janë emërtimet dhe përshkrimet e imëta që jepen në libër, por, sidoqoftë, unë i besova aty-për-aty, çka më ndihmoi ta shihja librin dhe ngjarjet në të si diçka më të gjallë. E rekomandoj këtë libër për këdo që kërkon një pamje pak a shumë asnjëanëse të ngjarjeve të luftës, ku komunistët, ndryshe nga librat e tjerë të kohës, nuk ngrihem në qiell si komunistë, por si partizanë, si njerëz të thjeshtë, të gënjyer nga e kaluara, të ngritur në këmbë nga e tashmja e tyre dhe të udhëhequr nga shpresa për një të ardhme më të mirë.

Diçka qesharake që vura re kur lexoja librin në metro: njerëzit që kisha pranë dhe që mund të shquanin shkronjat e librit, viheshin në të keq kur nuk kuptonin asnjë fjalë nga ato që shihnin në letër, edhe pse ishin shkronja që i njihnin. Kjo më ka ndodhur dhe në kafene ku më kanë parë duke përkthyer. Por edhe unë, i poshtër siç jam, nuk i lë të shohin qartë se i ç'gjuhe është fjalori që jam duke përdorur, aq sa ka pasur disa që nuk kanë duruar më dhe më kanë pyetur vetë se në ç'gjuhë është. Tek kësi gjërash gjej dhe unë arsye për të vënë buzën në gaz të paktën një herë në ditë.

«dy kalimtarë në sheshin e pazarit shën katerinë»

dy kalamaj
një vajzë shtathedhur
e veshur si zanë a si flutur
një djalë më trupvogël
i veshur si mbret a si princ
kaluan përballë
dhe në sheshin e gurtë bojëhiri
sollën ngjyra të feksura
me flatrat e me pelerinat e tyre
që mbollën dhe bënë të çelnin menjëherë
buzëqeshje në fytyra pleqsh e të rinjsh
grash e burrash
mes së cilave ndriti dhe e imja

dy kalamajtë
shpejt morën qoshen e u larguan
dhe fytyrat e pleqve të të rinjve
të grave e të burrave
mes së cilave dhe e imja
morën hijen e mëparshme
ku pasqyrohen gurët e hirtë
retë e majme të murrme
dhe avujt e fundit
të kafes që u ftoh

«Çast erotik»

Sot s'kërkoj perde si çdo natë.
Hëna e qiellit të kthjellët depërton në dhomë
Dhe e lë të të tregojë me gishtin e saj.
Ti fle, por në sytë e mi të zgjon drita-zhivë e hënës
Dhe pulsimet e rregullta të qafës e kërthizës.
Aty kryqëzohen vijat që të vaditin trupin,
Aty token dhe pamjet e dy syve të mi
Që herë mbyllen për të shijuar pamje të tjera
(Që s'janë për t'u thënë)
E herë për të ruajtur ato që shtrihen para tyre:
Ajo gushë e lëmuar si gur lumi më grish buzët
—Unë i kafshoj!—
Ajo kërthizë e rrumbullakët si vorbull më grish gishtat
—Unë i shtrëngoj!—
Sakaq flladi mbrëmjesor largoj çarçafin prej kraharorit tënd
Ku me kujdes kishe mbuluar gjinjtë.
I sodis me formën e tyre të plotë,
Kërkoj të humbas mes tyre si foshnja e uritur
Dhe, si uji i malit që rrëshqet gur-mbi-gur
Kërkoj dhe unë të përshkoj atë reliev
Me skajet më të buta të qenies sime
Që të njohësh dhe ti më në fund
Shtigje e vija kënaqësie
Ku të prin trupi im.

«malli gërryen gurin, jo më burrin»*

me shpirtin akull të ftohtë
me zemrën gur të fortë
(si ngahera)
zë shkruaj poezi

prej thellësish pastaj fillojnë burojnë
shpërthejnë e vrullshëm pikojnë
pika shkronjash malli
që gdhendin gurin e fortë
dhe shkrijnë akullin e ftohtë

lëmohet dhe guri i zemrës
tretet dhe akulli i ndjenjës
prej vargut tim plot mall
që ulet pëlhurazi mbi ta

ja përse shkruaj me ndjenjë:
i thonë mall

ai më shtyn
ai më shkrin
ai më mbyt
ai më cyt
ai më ndjek
ai më pjek

e tok të zënë përqafuar
shkruajmë vargje
si dashnorë të përmalluar

*SHËNIM: Fjalë e urtë shqiptare.

«si Sokrati (ai tjetri)»

kur Sokratit i dhanë mandatën
ai urtë e shtruar
u ngrit e lau trupin e tij të mplakur
dhe fytyrën e shëmtuar
(kështu thonë)

them: «i fortë paska qenë shejtani»
(apo ndoshta plak i roitur
që ndërsa fitili i tij digjej
ai kërkoi të krihej)

e duke menduar se mosha e kish regjur
i them vetes të duroj të mbyll ditën, javën, vitin,
se do soset dhe ai i mallkuar çast
kur mandata që dëgjoj çdo ditë për dashurinë time
të bëhet ujë e me të të laj duart
një herë e përgjithmonë
(kështu them)

«si sot, si nga mot»

të marr në prehër si kërthi
dhe lehtas të ledhatoj flokët e mëndafshtë

ti fle
dhe në ëndrrat e tua
luhet një dramë tjetër

sakaq unë luaj timen:

të përshkoj shtatin
fytyrën me dorë
të kundroj sytë
buzët me sy
të shtrëngoj fort
ngushtë ndër krahë
të dua sa s'bën
sa s'matet me zemër

më do sa s'quhet
sa s'thuhet me emër

ndërkohë ti zgjohesh
(apo ndoshta unë)
shpejt zë e çohesh
prej kraharorit largohesh

Përkthimi & unë

Pse përkthej?

Për ju. Për mua. Për ata që do të kenë aq kërshëri sa të zënë të lexojnë gjepurat që shkruaj e përkthej unë.

Kur përkthej?

Kur frymëzohem, qoftë nga rastësitë e ditës, qoftë nga ajo që lexoj. Kur në përkthimin e çastit për të kuptuar diçka kuptoj se mund ta bëj të tingëllojë bukur në shqip. Kur në lexim e sipër e ndiej nevojën për të shkruar në anë të faqes një fjalë a më shumë në shqip.

Po sot?

Sot s'përktheva asgjë, por dëshiroj të ndaj me ju disa poezi të njërit poetëve të mi të parapëlqyer francezë, Pol Elyar, të cilat i përktheva rreth një vit më parë.

»«

LAKURIQËSIA E SË VËRTETËS

«E di mirë.»

Dëshpërimi nuk ka flatra,
As dashuria,
Nuk kanë fytyrë,
Nuk flasin,
Unë nuk lëviz,
Nuk vështroj,
Nuk u flas
Por jam po aq i gjallë sa dashuria e dëshpërimi im.



X (nga Të drejtët e vegjël)

E panjohur, ajo ishte forma ime e parapëlqyer,
Ajo që më hiqte merakun e të qenit burrë,
Dhe e shoh dhe e humbas dhe vuaj
Dhimbjen, si pakëz diell në ujin e ftohtë.



XV (nga Së pari)

Ajo mbështetet mbi mua
Me zemër të paditur
Për të parë nëse e dua
Ajo ka besim, harron
Nën retë e qepallave të saj
Koka e saj përgjumet në duart e mia
Ku jemi
Së bashku të pandarë
Të gjallë të gjallë
I gjallë e gjallë
Dhe koka ime rrokulliset në ëndrrat e saj