«Ferrparajsa»

Pa pikë pezmi vdes qysh nesër,
po fundja fatit pse t’ia prish?
Pushtoma shpirtin, verë e vjetër,
më lidh me pranga perëndish.

Shkëlqen parajsa përmatanë,
s’ka ferr e terr e tmerr pa fre,
se nga të gjithë që shkuan e vanë
asnjë s’u kthye prapë mbi dhe.

Por çfarë mërzie e përzishme
rrafshirë e botës n’amëshim!
Pa pabesi të befasishme,
pa një përplasje, një tundim.

M’u ndiz në deje zjarr i parë,
me prush e afsh më përkëdhel.
Një mijë demonë ta heqin zvarrë,
i zmbraps ky dufi yt rebel!

Me yjet flet kur pret vetëm
në ferrparajsa gjithësish.
Plugoma shpirtin, verë e vjetër,
të thyej pranga perëndish.

Xhevahir SPAHIU

«Ma jeunesse fout l'camp»

Fjalimi i Suedisë

Fjalimi i mbajtur nga Alber Kamy (Albert Camus) në ceremoninë e dhënies së Çmimit Nobel për Letërsi në dhjetor 1957.

Përkthyer me rastin e 100-vjetorit të lindjes së shkrimtarit.

***

Zotëri, Zonjë, Lartmadhëri, Zonja, Zotërinj,

Me të marrë dallimin me të cilin Akademia juaj e lirë pati vullnetin të më nderonte, mirënjohja ime qe edhe më e thellë duke parë se deri në ç’pikë ky shpërblim i tejkalonte meritat e mia vetjake.  Çdo njeri, dhe për arsye më të forta, çdo artist, dëshiron të njihet.  Edhe unë e dëshiroj.  Por nuk më ishte e mundur të mësoja vendimin tuaj pa ia krahasuar jehonën me atë çka jam në të vërtetë.  Si qenkësh e mundur që një burrë pothuajse i ri, i pasur vetëm me dyshime dhe me një vepër ende në ndërtim, mësuar me një jetë në vetminë e punës apo duke u tërhequr mes miqsh, të mos e mësonte me një fare paniku këtë ndalesë që e çonte menjëherë, të vetëm e të thjeshtuar në vetvete, në qendër të një drite të ashpër?  Dhe me çfarë zemër mund ta merrte ai këtë nder në orën kur shkrimtarë të tjerë në Evropë, mes të cilëve edhe më të mëdhenjtë, janë dënuar të heshtin, madje në një kohë kur edhe toka e tij e lindjes po njeh një fatkeqësi të parreshtur?

E njoha këtë rrëmujë dhe këtë tronditje të brendshme.  Për të gjetur sërish paqen, m’u desh, me pak fjalë, të pajtohesha me një fat tepër bujar.  Dhe, në pamundësi për t’u barazuar me të duke u mbështetur vetëm tek meritat e mia, nuk gjeta dot tjetër ndihmë përveç asaj që më ka mbështetur gjatë gjithë jetës sime deri në rrethanat më kundërvënëse:  idesë që kam për artin tim dhe për rolin e shkrimtarit.  Ndaj më lejoni që, me një ndjenjë mirënjohjeje e miqësie, t’ju them, aq thjesht sa të mund, se cila është kjo ide.

Personalisht, nuk mund të jetoj pa artin tim.  Por asnjëherë nuk e kam vendosur artin mbi gjithçka.  Përkundrazi, nëse e kam të nevojshëm, kjo është sepse arti nuk ndahet dot nga kurrkënd dhe më lejon të jetoj, ashtu siç jam, në nivelin e të gjithëve.  Arti në sytë e mi nuk është një galdim vetmitar.  Është një mënyrë për të prekur numrin më të madh të njerëzve duke u ofruar një pamje të privilegjuar të vuajtjeve dhe gazeve të përbashkëta.  Arti, pra, e detyron artistin të mos ndahet; ai e nënshtron atë ndaj të vërtetës më të thjeshtë dhe më të përgjithshme.  Edhe ndokush që shpeshherë ka zgjedhur fatin e artistit sepse ndihej ndryshe, shumë shpejt mëson se nuk ka për të ushqyer as artin e as ndryshimin e vet pa pranuar shëmbëllimin që ka me gjithkënd.  Artisti farkëtohet në këtë ecejak të përhershëm mes vetes dhe të tjerëve, në mes të rrugës midis bukurisë pa të cilën nuk bën dot dhe bashkarisë prej së cilës nuk mund të shkulet.  Prandaj dhe artistët e vërtetë nuk përbuzin asgjë, por përpiqen të kuptojnë në vend që të gjykojnë.  Dhe nëse mbajnë një krah në këtë botë, ai nuk mund të jetë tjetër veçse krahu i një shoqërie ku, sipas fjalës së madhe të Niçes, nuk do të mbretërojë më gjykuesi, por krijuesi, qoftë ai punëtor apo intellektual.

Për të njëjtat arsye, roli i shkrimtarit nuk ndahet dot nga detyrat e vështira.  Sipas përkufizimit të vet, ai nuk mund të vihet sot në shërbim të atyre që e bëjnë historinë:  ai është në shërbim të atyre që e vuajnë atë.  Në rast të kundërt, ja tek del i vetëm dhe i zhveshur nga arti i vet.  Nuk ka ushtri tiranie me miliona njerëz që ta largojë prej vetmisë, edhe pse – apo sidomos kur – ai pranon të ecë me hapin e tyre.  Por heshtja e një të burgosuri të panjohur e të braktisur në poshtërime në skajin tjetër të botës mjafton gjithmonë për ta nxjerrë shkrimtarin nga azili, sepse arrin, më së paku, që në mes të privilegjeve të lirisë, të mos e harrojë atë heshtje, dhe ta përçojë për t’i dhënë jehonë me mënyrat e artit.

Askush nga ne nuk është i madh sa duhet për një prirje të tillë.  Por në cilatdo rrethana të jetës – i harruar apo i njohur aty për aty, i hedhur në hekurat e tiranisë apo i lirë për t’u shprehur për një kohë – shkrimtari mund të gjejë rishtas ndjenjën e një bashkarie të gjallë që ta përligjë atë, me të vetmin kusht që të pranojë, aq sa ka mundësi, dy barrat që përbëjnë madhështinë e zanatit të tij:  shërbimin ndaj të vërtetës dhe lirisë.  Duke qenë se prirja e tij kërkon të bashkojë sa më shumë njerëz që të ketë mundësi, kjo prirje nuk mund të pranojë as gënjeshtrën e as nënshtrimin që, kudo që mbretërojnë, bëjnë të shtohet vetmia.  Çfarëdo të metash vetjake pastë shkrimtari, fisnikëria e zanatit tonë gjithmonë do të lëshojë rrënjë në dy angazhime që mbahen me vështirësi:  të mos pranojë të gënjejë për ato që di dhe t’i bëjë ballë shtypjes.

Për më se njëzet vjet të një historie të dalë mendsh, të humbur pa shpëtim, si gjithë bashkëmoshatarët e mi, kështu jam mbajtur dhe unë në ndrydhjet e kohës:  nga ndjenja e errët se të shkruaje ishte sot një nder, pasi ky veprim të vinte në detyrim dhe detyrimi nuk ishte thjesht që të shkruaje.  Kjo ndjenjë më vinte sidomos detyrimin të mbaja, ashtu siç qeshë dhe sipas forcave të mia, tok me gjithë ata që jetonin të njëjtën histori, fatkeqësinë dhe shpresën që ndanim bashkarisht.  Këta njerëz të lindur në fillim të Luftës së Parë Botërore që ishin njëzet vjeç në çastin kur po vendoseshin njëherazi pushteti hitlerian dhe gjyqet e para revolucionare, dhe të cilët u përballën mandej, si për të përsosur edukimin e tyre, me Luftën Civile të Spanjës, me Luftën e Dytë Botërore, me botën e përqëndrimit, me Europën e torturës dhe të burgjeve, sot duhet të rritin fëmijët e të ngrehin veprat e tyre në një botë të kërcënuar nga shkatërrimi bërthamor.  Marr me mend se askush nuk mund t’u kërkojë të jenë shpresëplotë.  Dhe për më tepër jam i mendimit se ne duhet të kuptojmë, duke mos rreshtur luftën kundër tyre, gabimin e atyre që, duke rritur dëshpërimin, kërkuan të drejtën për të çnderuar dhe vërshuan drejt nihilizmave të kohës.  Por nuk duhet harruar që shumica mes nesh, në vendin tim dhe në Europë, nuk e pranuan këtë nihilizëm dhe u vunë në kërkim të një përligjjeje.  U desh që të farkëtonin një mënyrë për të jetuar në kohë katastrofe, për të lindur së dyti, e më pas për të luftuar haptazi kundër instinktit të vdekjes që ishte në lëvizje në historinë tonë.

Çdo brez, padyshim, mendon se i takon ta ribëjë botën.  Mirëpo brezi im e di se nuk do ta ribëjë dot.  Sidoqoftë, detyra e tij është ndoshta më e madhe.  Kjo detyrë kërkon që ky brez të shmangë që bota të çbëhet.  Këtij brezi – i cili trashëgoi historinë e korruptuar ku ngatërrohen revolucionet e dështuara, teknikat e çuara deri në çmenduri, zotat e vdekur dhe ideologjitë e rraskapitura, ku pushtete të dobëta kanë sot mundësi të shkatërrojnë gjithçka por që nuk dinë më të bindin, ku intelligjenca u përul deri ku u bë shërbëtore e urrejtjes dhe e shtypjes – iu desh që, si brenda ashtu edhe përreth vetes, e duke filluar vetëm me mohimet e tij, të vinte në vend sadopak nga ajo që përbën dinjitetin e jetës dhe vdekjes.  Përballë një bote të kërcënuar nga shpërbërja, ku hetuesit rrezikojnë të vendosin përgjithmonë mbretëritë e vdekjes, ky brez e di që, në një farë gare të marrë kundër kohës, duhet të vendosë në vend një paqe mes kombesh që të mos jetë ajo e nënshtrimit, të pajtojë përsëri punën dhe kulturën, dhe të bëjë me gjithë njerëzimin një arkë të re besëlidhjeje.  Nuk dihet nësë ky brez do të mundë ta përmbushë këtë detyrë të pamasë, por dihet se kudo në botë ai vë tashmë bastin e tij të dyfishtë për të vërtetën dhe për lirinë, dhe se, kur ia kërkon rasti, di të vdesë pa urrejtje për të.  Pikërisht ky brez meriton të përshëndetet dhe t’i jepet zemër kudo që ndodhet, dhe sidomos aty ku ai flijohet.  I bindur se kam pëlqimin tuaj të thellë, dëshiroj t’ia përcjell pikërisht këtij brezi nderin që më keni bërë.

Në të njëjtën kohë, pasi kam folur për fisnikërinë e zanatit të të shkruarit, besoj ta kem rivendosur shkrimtarin në vendin e tij të vërtetë:  ai nuk ka tituj të tjerë përveç atyre që ndan me shokët e tij të luftës; është i prekshëm por këmbëngulës, i padrejtë dhe i pasionuar pas drejtësisë; ai ndërton punën e tij pa turp e pa lavdi në sy të të gjithëve; është përherë i ndarë mes dhimbjes dhe së bukurës, dhe i taksur më së fundi për të nxjerrë nga qenia e tij e dyfishtë krijimet që përpiqet me vendosmëri të ndërtojnë në mes të lëvizjes shkatërrimtare të historisë.  Kush, mandej, mund të presë prej tij zgjidhje të gatshme dhe morale të bukura?  E vërteta është e mistershme, e pakapshme, gjithmonë për t’u zaptuar.  Liria është e rrezikshme, sa e vështirë për të jetuar aq edhe ngacmuese.  Ne duhet të ecim drejt këtyre dy qëllimeve, me mundim por me vendosmëri, të bindur qysh prej fillit për dështimet tona në një rrugëtim kaq të gjatë.  Në këtë kuptim, cili shkrimtar do të mundte të bëhej me ndërgjegje të pastër predikues i virtytit?  Për sa më takon mua, duhet të them edhe një herë se nuk jam aspak i tillë.  Kurrë nuk kam mundur të heq dorë prej dritës, prej lumturisë së jetesës, prej jetës së lirë ku jam rritur.  Dhe ndonëse kjo nostalgji shpjegon shumë prej gabimeve dhe fajeve të mia, ajo më ka ndihmuar padyshim për të kuptuar më mirë zanatin tim dhe vazhdon të më ndihmojë për t’u mbajtur verbërisht përkrah gjithë atyre njerëzve të heshtur në botë që arrijnë të durojnë jetën që u jepet vetëm në saje të kujtimit ose rikthimit të lumturive të shkurtra e të lira.

I thjeshtuar kështu në atë çka jam vërtet, në kufizimet e mia, në borxhet e mia, ashtu si dhe në besimin tim të vështirë, ndihem më i lirë për t’ju treguar, më së fundi, masën dhe bujarinë e dallimit që më keni dhënë.  Më i lirë gjithashtu t’ju them se dëshiroj ta pranoj atë si një homazh për gjithë ata të cilët, ndonëse ndajnë të njëjtën luftë, nuk kanë marrë prej saj asnjë privilegj, por përkundrazi kanë njohur fatkeqësinë dhe përndjekjen.  Më mbetet, atëherë, t’ju falënderoj për të nga fundi i zemrës, dhe t’ju jap botërisht, si dëshmi vetjake për mirënjohje, të njëjtin premtim të lashtë për besnikëri që çdo artist i vërtetë i bën çdo ditë vetes, në heshtje.

«Tears, Idle Tears»

Tears, idle tears, I know not what they mean,
Tears from the depth of some divine despair
Rise in the heart, and gather to the eyes,
In looking on the happy autumn-fields,
And thinking of the days that are no more.

Fresh as the first beam glittering on a sail,
That brings our friends up from the underworld,
Sad as the last which reddens over one
That sinks with all we love below the verge;
So sad, so fresh, the days that are no more.

Ah, sad and strange as in dark summer dawns
The earliest pipe of half-awaken'd birds
To dying ears, when unto dying eyes
The casement slowly grows a glimmering square;
So sad, so strange, the days that are no more.

Dear as remembered kisses after death,
And sweet as those by hopeless fancy feign'd
On lips that are for others; deep as love,
Deep as first love, and wild with all regret;
O Death in Life, the days that are no more!

Alfred, Lord TENNYSON

«Shembja e një nate dashurie»

Ktheva kokën, mbajta hapat:
binin tjegullat, binin trarët,
binte qielli i një nate dashurie.
Atje mbi papafingo, pranë yjeve e pata puthur,
shemben yjet tani, bëhen pluhur.
Dritare s’ka, ka sy të zgavërt,
s’ka mure me plasaritje të etshme,
skelete fjalësh në gjysmerrësirë,
skelete ëndrrash, premtimesh të nesërme.
Ngrihet tymi si një mjegull e bardhë,
një grusht eshtrash të një nate gërmadhë.
Në cep te rrënimit
dy burra po pinë qetë-qetë cigare.
Ej, ju atje! Nuk dëgjoni si ulërijnë brenda meje xhindet,
edhe pak e llava do të dalë jashtë meje si tek vullkanet.
Mos u kthe në kujtim, i thashë
mos u kthe në harrim, më tha;
botës i falëm një natë dashurie
dhe kjo s’është pak.
Një natë. Dhe çfarë nate!
Dora mbi sup,
hëna mbi mal,
qielli i kaltër i botës mbi krye…
Mbajeni, mbajeni!
Ajo po bie… po bie….
Dhe ishte një natë e paemër,
siç ishin të paemërt yjet.
Kini mëshirë, mos e shembni atë natë!
Është rënkimi im apo klithma e saj?
Kini mëshirë, kini mëshirë!
Ajo ishte një natë dashurie
që kurrë s’duhej të kish gdhirë.
Kini mëshirë,
në mos, po atje nën gurë,
nën peshën e natës së shembur do të shembem,
i vrarë jo nga urrejtja, po nga dashuria,
që, përjetësisht quhet dhembje…

Xhevahir SPAHIU

«Man and Time»

A black cloud circles over the world

black like me

A rabid dog by the door beneath barks at night

rabid like me

A snake slithers along the hanging road

a snake like me

People gone crackers pass along trails

crackers like me

Whores sway on corners of streets

sway like me

Beggars howl like animals in caves

in caves like me

Monkeys jump in forests and jungles

monkeyishly like me

The insane world lives amidst dances and bullets

insane like me

Terrified is man at the birth of the superhuman

terrified me, too

At the death of the superhuman the unfortunate take heart

I take heart, too

Dritëro AGOLLI

«Do Not Stand at My Grave and Weep»

Do not stand at my grave and weep,

I am not there; I do not sleep.

I am a thousand winds that blow,

I am the diamond glints on snow,

I am the sunlight on ripened grain,

I am the gentle autumn rain.

When you awaken in the morning’s hush

I am the swift uplifting rush

Of quiet birds in circled flight.

I am the soft stars that shine at night.

Do not stand at my grave and cry,

I am not there; I did not die.

Mary Elizabeth FRYE

Discours de Suède

Sire, Madame, Altesses Royales, Mesdames, Messieurs,

En recevant la distinction dont votre libre Académie a bien voulu m'honorer, ma gratitude était d'autant plus profonde que je mesurais à quel point cette récompense dépassait mes mérites personnels. Tout homme et, à plus forte raison, tout artiste, désire être reconnu. Je le désire aussi. Mais il ne m'a pas été possible d'apprendre votre décision sans comparer son retentissement à ce que je suis réellement. Comment un homme presque jeune, riche de ses seuls doutes et d'une œuvre encore en chantier, habitué à vivre dans la solitude du travail ou dans les retraites de l'amitié, n'aurait-il pas appris avec une sorte de panique un arrêt qui le portait d'un coup, seul et réduit à lui-même, au centre d'une lumière crue? De quel cœur aussi pouvait-il recevoir cet honneur à l'heure où, en Europe, d'autres écrivains, parmi les plus grands, sont réduits au silence, et dans le temps même où sa terre natale connaît un malheur incessant?

J'ai connu ce désarroi et ce trouble intérieur. Pour retrouver la paix, il m'a fallu, en somme, me mettre en règle avec un sort trop généreux. Et, puisque je ne pouvais m'égaler à lui en m'appuyant sur mes seuls mérites, je n'ai rien trouvé d'autre pour m'aider que ce qui m'a soutenu tout au long de ma vie, et dans les circonstances les plus contraires: l'idée que je me fais de mon art et du rôle de l'écrivain. Permettez seulement que, dans un sentiment de reconnaissance et d'amitié, je vous dise, aussi simplement que je le pourrai, quelle est cette idée.

Je ne puis vivre personnellement sans mon art. Mais je n'ai jamais placé cet art au-dessus de tout. S'il m'est nécessaire au contraire, c'est qu'il ne se sépare de personne et me permet de vivre, tel que je suis, au niveau de tous. L'art n'est pas à mes yeux une réjouissance solitaire. Il est un moyen d'émouvoir le plus grand nombre d'hommes en leur offrant une image privilégiée des souffrances et des joies communes. Il oblige donc l'artiste à ne pas se séparer; il le soumet à la vérité la plus humble et la plus universelle. Et celui qui, souvent, a choisi son destin d'artiste parce qu'il se sentait différent apprend bien vite qu'il ne nourrira son art, et sa différence, qu'en avouant sa ressemblance avec tous. L'artiste se forge dans cet aller retour perpétuel de lui aux autres, à mi-chemin de la beauté dont il ne peut se passer et de la communauté à laquelle il ne peut s'arracher. C'est pourquoi les vrais artistes ne méprisent rien; ils s'obligent à comprendre au lieu de juger. Et s'ils ont un parti à prendre en ce monde ce ne peut être que celui d'une société où, selon le grand mot de Nietzsche, ne règnera plus le juge, mais le créateur, qu'il soit travailleur ou intellectuel.

Le rôle de l'écrivain, du même coup, ne se sépare pas de devoirs difficiles. Par définition, il ne peut se mettre aujourd'hui au service de ceux qui font l'histoire: il est au service de ceux qui la subissent. Ou sinon, le voici seul et privé de son art. Toutes les armées de la tyrannie avec leurs millions d'hommes ne l'enlèveront pas à la solitude, même et surtout s'il consent à prendre leur pas. Mais le silence d'un prisonnier inconnu, abandonné aux humiliations à l'autre bout du monde, suffit à retirer l'écrivain de l'exil chaque fois, du moins, qu'il parvient, au milieu des privilèges de la liberté, à ne pas oublier ce silence, et à le relayer pour le faire retentir par les moyens de l'art.

Aucun de nous n'est assez grand pour une pareille vocation. Mais dans toutes les circonstances de sa vie, obscur ou provisoirement célèbre, jeté dans les fers de la tyrannie ou libre pour un temps de s'exprimer, l'écrivain peut retrouver le sentiment d'une communauté vivante qui le justifiera, à la seule condition qu'il accepte, autant qu'il peut, les deux charges qui font la grandeur de son métier: le service de la vérité et celui de la liberté. Puisque sa vocation est de réunir le plus grand nombre d'hommes possible, elle ne peut s'accommoder du mensonge et de la servitude qui, là où ils règnent, font proliférer les solitudes. Quelles que soient nos infirmités personnelles, la noblesse de notre métier s'enracinera toujours dans deux engagements difficiles à maintenir: le refus de mentir sur ce que l'on sait et la résistance à l'oppression.

Pendant plus de vingt ans d'une histoire démentielle, perdu sans secours, comme tous les hommes de mon âge, dans les convulsions du temps, j'ai été soutenu ainsi: par le sentiment obscur qu'écrire était aujourd'hui un honneur, parce que cet acte obligeait, et obligeait à ne pas écrire seulement. Il m'obligeait particulièrement à porter, tel que j'étais et selon mes forces, avec tous ceux qui vivaient la même histoire, le malheur et l'espérance que nous partagions. Ces hommes, nés au début de la première guerre mondiale, qui ont eu vingt ans au moment où s'installaient à la fois le pouvoir hitlérien et les premiers procès révolutionnaires, qui furent confrontés ensuite, pour parfaire leur éducation, à la guerre d'Espagne, à la deuxième guerre mondiale, à l'univers concentrationnaire, à l'Europe de la torture et des prisons, doivent aujourd'hui élever leurs fils et leurs œuvres dans un monde menacé de destruction nucléaire. Personne, je suppose, ne peut leur demander d'être optimistes. Et je suis même d'avis que nous devons comprendre, sans cesser de lutter contre eux, l'erreur de ceux qui, par une surenchère de désespoir, ont revendiqué le droit au déshonneur, et se sont rués dans les nihilismes de l'époque. Mais il reste que la plupart d'entre nous, dans mon pays et en Europe, ont refusé ce nihilisme et se sont mis à la recherche d'une légitimité. Il leur a fallu se forger un art de vivre par temps de catastrophe, pour naître une seconde fois, et lutter ensuite, à visage découvert, contre l'instinct de mort à l'œuvre dans notre histoire.

Chaque génération, sans doute, se croit vouée à refaire le monde. La mienne sait pourtant qu'elle ne le refera pas. Mais sa tâche est peut-être plus grande. Elle consiste à empêcher que le monde se défasse. Héritière d'une histoire corrompue où se mêlent les révolutions déchues, les techniques devenues folles, les dieux morts et les idéologies exténuées, où de médiocres pouvoirs peuvent aujourd'hui tout détruire mais ne savent plus convaincre, où l'intelligence s'est abaissée jusqu'à se faire la servante de la haine et de l'oppression, cette génération a dû, en elle-même et autour d'elle, restaurer, à partir de ses seules négations, un peu de ce qui fait la dignité de vivre et de mourir. Devant un monde menacé de désintégration, où nos grands inquisiteurs risquent d'établir pour toujours les royaumes de la mort, elle sait qu'elle devrait, dans une sorte de course folle contre la montre, restaurer entre les nations une paix qui ne soit pas celle de la servitude, réconcilier à nouveau travail et culture, et refaire avec tous les hommes une arche d'alliance. Il n'est pas sûr qu'elle puisse jamais accomplir cette tâche immense, mais il est sûr que partout dans le monde, elle tient déjà son double pari de vérité et de liberté, et, à l'occasion, sait mourir sans haine pour lui. C'est elle qui mérite d'être saluée et encouragée partout où elle se trouve, et surtout là où elle se sacrifie. C'est sur elle, en tout cas, que, certain de votre accord profond, je voudrais reporter l'honneur que vous venez de me faire.

Du même coup, après avoir dit la noblesse du métier d'écrire, j'aurais remis l'écrivain à sa vraie place, n'ayant d'autres titres que ceux qu'il partage avec ses compagnons de lutte, vulnérable mais entêté, injuste et passionné de justice, construisant son œuvre sans honte ni orgueil à la vue de tous, sans cesse partagé entre la douleur et la beauté, et voué enfin à tirer de son être double les créations qu'il essaie obstinément d'édifier dans le mouvement destructeur de l'histoire. Qui, après cela, pourrait attendre de lui des solutions toutes faites et de belles morales? La vérité est mystérieuse, fuyante, toujours à conquérir. La liberté est dangereuse, dure à vivre autant qu'exaltante. Nous devons marcher vers ces deux buts, péniblement, mais résolument, certains d'avance de nos défaillances sur un si long chemin. Quel écrivain, dès lors oserait, dans la bonne conscience, se faire prêcheur de vertu? Quant à moi, il me faut dire une fois de plus que je ne suis rien de tout cela. Je n'ai jamais pu renoncer à la lumière, au bonheur d'être, à la vie libre où j'ai grandi. Mais bien que cette nostalgie explique beaucoup de mes erreurs et de mes fautes, elle m'a aidé sans doute à mieux comprendre mon métier, elle m'aide encore à me tenir, aveuglément, auprès de tous ces hommes silencieux qui ne supportent, dans le monde, la vie qui leur est faite que par le souvenir ou le retour de brefs et libres bonheurs.

Ramené ainsi à ce que je suis réellement, à mes limites, à mes dettes, comme à ma foi difficile, je me sens plus libre de vous montrer pour finir, l'étendue et la générosité de la distinction que vous venez de m'accorder, plus libre de vous dire aussi que je voudrais la recevoir comme un hommage rendu à tous ceux qui, partageant le même combat, n'en ont reçu aucun privilège, mais ont connu au contraire malheur et persécution. Il me restera alors à vous en remercier, du fond du cœur, et à vous faire publiquement, en témoignage personnel de gratitude, la même et ancienne promesse de fidélité que chaque artiste vrai, chaque jour, se fait à lui-même, dans le silence.

Albert CAMUS
Stockholm, le 10 décembre 1957

[Source:  http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1957/camus-speech-f.html]

«Njeriu dhe koha»

Vërtitet një re e zezë mbi botë
e zezë si unë
leh natën një qen i tërbuar nën portë
tërbuar si unë

zvarritet një gjarpër nga rrugë e vithisur
një gjarpër si unë
kalojnë në shtigje plot njerëz të krisur
të krisur si unë

lëkunden në qoshe të rrugëve kurvat
lëkunden si unë
bërtasin lypsarët si kafshët në guvat
në guvat si unë

kërcejnë majmunët në pyjet e xhunglat
majmunçe dhe unë
jeton botë e çmendur me vallet dhe plumbat
e çmendur si unë

tmerrohet njeriu kur lind mbinjeriu
tmerrohem dhe unë
kur vdes mbinjeriu merr zemër fatziu
marr zemër dhe unë

Dritëro AGOLLI

Nga Parisi në Drenovë

«Parisi, vendlindja»

Do të hyjmë në Paris
gurin tonë aty do ta ngulim,

nuk do të na presë Teuta, Genti,
nuk do të na presë hordhi e egër romake
nuk do të na presë njeri i gjallë.
Në Paris do të hyjmë
ëndrrat do t'i varim në krahë të lejlekëve
te një krua do t'i lajmë sytë, duart lythore,
do t'i lëmë netët ballkanike pas shpine
vallet, këngët, baladat, përrallat,
vetëm fyellin do ta marrim
t'i biem kur të na rrokë malli,
kur humbim në grumbullin e klosharëve,
të hijeve,
të minjve,
deri vonë rrugëve të Parisit në metro marramenthi,
do t'i marrim erë ftoit të vendlindjes
për kohët pist do të flasim me gishta,
nuk do të shkelim asnjë mizë,
nuk do të trembim asnjë zog,
nuk do të derdhim zjarr, vrer,
mbi kokë të njeriut,
Evropës së përgjumur s'do ti përulemi

as perëndive të krisura.
Ma jep besën, Lum Lumi,
se nuk do ta harrojmë vendlindjen.

Ali PODRIMJA

«Ndjenjë e dashuruar»

Me ndjenjat jam ulur në dhomë e bisedoj
ato janë dashuruar me ty, unë nuk i besoj
me hire trëndafilash dimri, që celin mbi re,
të krahasojnë
si harqe ylberësh hutuar
rreth flokëve të tu duan të qëndrojnë

Mbi udhët e fletës sime fillojnë të vrapojnë
dhe tingujt nga pas po i ndjekin
unë për një çast ndaloj
të gjithë më shikojnë dhe nisin e presin
u them po shkoj, hej, ta takoj

Nga duart e hënës të marr, nga yjet e ftohtë.
Mbi krahët e mia të mbaj, nga ëndrrat të mbroj.
Rreth teje ndjenjat e mia dhe tingujt e lashtë
njëherazi thonë
ky djalë që ju shihni pranë ka shekuj me radhë
që po ju kërkon

Harrohemi në brigje prekjesh, në këngë vetëtimash
në dete të artë buzëqeshjesh
ecim mbi perla vargjesh, në maja të lira
ku vetëm një zë është dëgjuar
heeej, heeeej jam dashuruar.....

Ervin HATIBI